POWRÓT OŁTARZA MATKI BOSKIEJ RÓŻAŃCOWEJ PO KONSERWACJI W listopadzie 2012 roku powrócił po konserwacji ołtarz Matki Boskiej Różańcowej. ZAGADNIENIA HISTORYCZNE Ołtarz Matki Boskiej Różańcowej przed konserwacją, w swojej niejednorodnej stylowo postaci, powstał z różnych elementów najprawdopodobniej w latach 70-ych lub 80-tych ub. stulecia. Miał wtedy miejsce pierwszy powojenny, gruntowny remont kościoła i jego wyposażenia. Remont ten, zapewne potrzebny, jednak nie przygotowany pod względem konserwatorskim, okazał sie brzemienny w skutkach z powodu nieuzasadnionych historycznie przemieszczeń oraz przekształceń (uszkodzeń) wielu detali snycerskich i konstrukcyjnych ołtarzy i innego wystroju szprotawskiego kościoła. M. in., w ramach translokacji wyposażenia, rozebrano wtedy wielki neogotycki ołtarz Matki Boskiej Różańcowej, którego miejsce przy filarze, na pozostawionej, neogotyckiej mensie, zajął przeniesiony z chóru zakonnego ołtarz Czternastu Świętych Wspomożycieli, z nowym wezwaniem Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. Mocno zniszczone i zakurzone, niezbyt juz liczne detale rozebranego retabulum, niszczeją dziś na piętrze wieży kościoła. Datowanie tamtego ołtarza Matki Boskiej Różańcowej precyzują dwa zdjęcia wykonane w 1903 (nr. inw. Archiwum Herder Institut: 86987) i po 1904 r. (nr. inw. 126616)1, czyli przed i po wielkiej renowacji wnętrza świątyni w 1904 r. Dla wykonanego w 1897r. przez kłodzkiego malarza Hieronima Richtera, absolwenta monachijskiej Akademii Malarstwa, obrazu Matki Boskiej Różańcowej ze Św. Dominikiem, zaprojektowano i wykonano rozbudowaną oprawę ołtarzową. Zgodnie z duchem epoki wykonano neogotyckie, perfekcyjne warsztatowo, imponujące wielkością, bogactwem detali snycerskich, rzeźby (trzy figury) oraz opracowania malarskiego dzieło sztuki rzemiosła. Fundowanie takich ołtarzy w średniowiecznych, zabytkowych kościołach, w II połowie XIX w. zdarzało się często. Szprotawski ołtarz czterdzieści lat temu rozebrano. Neogotycka nastawa zastąpiła przy filarze poprzedni ołtarz o tym samym wezwaniu. Na zdjęciu archiwalnym z 1903 r. oglądamy jeszcze w tym miejscu regencyjne retabulum ornamentalne, wykonane w stylistyce i kompozycji podobnej do zapewne mu współczesnych ołtarzy Serca Pana Jezusa i Św. Jana Nepomucena czy Trójcy Świętej. U góry znajdował sie owalny obraz o nierozpoznanej tematyce, u dołu duży obraz Matki Boskiej Różańcowej ze Św. Dominikiem w prostokątnej ramie zamkniętej u góry łukiem pełnym. Na konsolach umieszczonych tuż nad mensą, po obu stronach obrazu dolnego stały dwie rzeźby świętych niewiast, zaś powyżej, w gęstwinie splotów wici akantowej uwijały sie cztery skrzydlate aniołki. Możliwe, ze usunięty w 1904r. ołtarz nie uległ zniszczeniu, został przekazany do którejś z podszprotawskich parafii i że będzie go można w przyszłości rozpoznać. Porównując zdjęcia archiwalne sprzed remontu w 1904 r. i po tym remoncie widzimy, ze rozmiarów (szerokości i wysokości) nowej fundacji ołtarzowej Matki Boskiej Różańcowej raczej nie dostosowano do skali wcześniejszego wyposażenia ołtarzowego w kościele. Wyjęty w latach 70-tych z nastawy ołtarzowej obraz Matki Boskiej Różańcowej w okazałej, neogotyckiej ramie posłużył do zbudowania nowego, skromnego ołtarza o tym wezwaniu. Mensę dla nowego ołtarza zbudowano wykorzystując wtórnie inne elementy wyposażenia kościoła. Boki mensy uformowano z dwóch połówek marmoryzowanej płyciny w profilowanych ramach. Pochodzenia tej płyciny na razie nie udało sie ustalić. W nową mensę wbudowano trwale kolejny element z innego obiektu – snycerskie antepedium ołtarza Serca Pana Jezusa, datowanego na ok. I ćw. XVIII w. Wcześniej antepedium było prawdopodobnie połączone ze swoją mensą w sposób umożliwiający jego demontaż. Według ustnej relacji jednego z parafian, w święto Bożego Ciała antepedium służyło do dekoracji ołtarzy procesyjnych na zewnątrz kościoła. O związku antepedium z ołtarzem Serca Pana Jezusa zaświadcza niemieckojęzyczny napis inwentaryzatorski „Herz Je”, wykonany na odwrocie ramy i środkowego reliefu figuralnego, powstały więc najprawdopodobniej w 1904r., podczas wspomnianej renowacji kościoła. Dobrze udokumentowana na dawnych fotografiach jest historia przemieszczeń w kościele i zmian w wyglądzie dwóch rzeźb aniołów, które prawdopodobnie pochodzą z przełomu XVIII/XIX w. Najwcześniejsze zdjęcie z 1903 r. rejestruje ich obecność na mensie ołtarza głównego. Figury aniołów stoją na postumentach w uroczystej asyście po obu stronach okazałego tabernakulum, mając inaczej niz. Obecnie umocowane skrzydła. Trudno powiedzieć, czy jest to ich pierwotne miejsce przeznaczenia. Jeśli tak byłoby, to obie rzeźby powstały później niż sam ołtarz, bowiem od figuralnej rzeźby ołtarzowej wyróżnia je inna, bardziej klasycystyczna stylistyka form. Po remoncie kościoła w 1904 r. obie rzeźby trafiły na miejsca przy filarach ołtarzy Św. Tekli i Św. Jadwigi, gdzie ustawione bokiem do wiernych flankowały wejście do prezbiterium, tuż za barierką komunijną. Na zdjęciach z lat 60-tych ub. stulecia anioły widzimy w kaplicy Matki Boskiej Częstochowskiej, ustawione po bokach ołtarza. Po zbudowaniu nowego ołtarza Matki Boskiej Różańcowej, anioły trafiły na jego mensę po pracach remontowych w latach 70-80-tych, podczas których wykonano nowa polichromię i zmieniono układ skrzydeł na dzisiejszy. OPIS OŁTARZA PO RENOWACJI OBRAZ – olejny malowany na płótnie; autor Hieronim Richter; data 1897 rok. Obraz przedstawia hagiograficzny moment przekazania różańca Świętemu Dominikowi. Maria, w złotej koronie, w świetlistej glorii z nimbem z dwunastu gwiazd, ubrana w czerwoną suknię i niebieski płaszcz, zasiada na obłokach w asyście małych, uskrzydlonych aniołków, podtrzymujących za Jej plecami girlandę splecioną z różanych gałązek. Lewą ręką podtrzymuje siedzące na kolanach Dzieciątko ubrane w białą tunikę. Prawą dłonią przekazuje różaniec św. Dominikowi, odzianemu w biały habit z czarną kapą, klęczącemu na obłoku poniżej, z prawej strony obrazu. RAMA OBRAZU – Głęboka rama obrazu ze skośnym parapetem i z aplikowanymi półkolumienkami z bazami i kapitelami, z szeroką wklęską profilu, w którym umieszczono snycerską, astwerkową wić wijącą się wokół pręta z kwietnymi odrostkami. Rama posiada cechy stylistyczne i warsztatowe solidnego warsztatu stolarsko-snycerskiego przełomu XIX/XX wieku, który zrealizował typowy dla swej epoki, historyzujący projekt neogotyckiego ołtarza Matki Boskiej Różańcowej, nieznanego autora. Zachowane w wieży kościoła, zniszczone fragmenty rozebranego ołtarza dokumentują, że bogato dekorowana neogotycka snycerka konstrukcja posiadała ugrowe, mazerunkowe opracowanie powierzchni, złocone i polichromowane detale architektoniczne, dekorowane też inkrustacją z macicy perłowej oraz malowane, roślinne ornamenty w płycinach i w profilach gzymsów. MENSA – Mensa zaopatrzona jest w snycerskie, płaskorzeźbione antepedium i płycinowe boki w profilowanych ramach. W szerokiej, profilowanej, snycerskiej ramie antepedium, ozdobionej pasem płaskiego ornamentu akantowo-wstęgowego, umieszczona jest płaskorzeźbiona, ośmiofigurowa scena Złożenie do Grobu. Na tle skały wykutego Grobu, obudowanej ścianami architektonicznymi (z okienkami, kolumnami i półkolumnami na cokołach), na posadzce ze skośnie ukazanymi flizami stoi prostokątna tumba grobowca o falistym przekroju ścianek, z profilowanym cokołem i gzymsem. Podtrzymywane przez prześcieradło Ciało Chrystusa z frontalnie ukazaną twarzą i torsem, składają do grobowca trzej mężczyźni. Od strony widza przy tumbie klęczy ukazana z profilu w postawie żałobnej rezygnacji, opadła z sił Maria Magdalena z zamkniętymi oczami, z dłońmi splecionymi w bólu, ze swym atrybutem – naczyniem na oleje złożonym przy kolanach. Po przeciwnej stronie grobowca, nad Zmarłym stoi zbolała Maria, z rękami złożonymi w geście modlitewnym, zaś obok niej druga niewiasta z ramionami szeroko rozrzuconymi w geście rozpaczy. Na prawo od tumby stoi Św. Jan Ewangelista, przyciskający do piersi obie skrzyżowane dłonie. Mensa ta została przeniesiona do ołtarza Serca Pana Jezusa gdzie było jej pierwotne miejsce. Nową mensę zaprojektowano w nawiązaniu do form neogotyckiego ołtarza Matki Boskiej Różańcowej. Nadano jej formę gotyckiej tumby na cokole i obramionej gzymsem, na wzór kształtu oryginalnej, zachowanej mensy tego ołtarza z 1904 r. W odróżnieniu od oryginalnego ołtarza, arkadkowe podziały ścian mensy zaprojektowano aranżując je jako malarskie wyobrażenia tych podziałów. Po ostatecznych konsultacjach z nadzorem WUOZ zdecydowano o monochromatycznej technice malowania tych artykulacji. Nowa mensę wykonał z drewna bukowego stolarz p. Krzysztof Tworek ze szprotawskiej firmy stolarskiej p. Andrzeja Hoszmana. Nowy sosnowy podest ołtarza wykonano u stolarza w Zbąszynku. Opracowanie i zdjęcia na podstawie: „DOKUMENTACJA PRAC KONSERWATORSKICH I RESTAURATORSKICH PRZY ELEMENTACH OŁTARZA MATKI BOZEJ RÓZANCOWEJ Z KOŚCIOŁA PW. WNIEBOWZIĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY W SZPROTAWIE. Toruń 2012” Autorzy: Danuta i Ryszard Żankowscy (s.1-86) B.G.